Семинарот во Скопје беше фокусиран на употребата на НВК во контекст на локалните историски мемориски конфликти и нивното влијание врз меѓународните односи.

Скопје, главниот град на Северна Македонија, беше локацијата за третиот состанок на партнерите на проектот "Ненасилниот комуникациски пристап во образованието на возрасните во историските музеи и меморијалните центри". Семинарот обезбеди можност за понатамошно практикување на моделот "Ненасилна комуникација" во справувањето со посетителите, како и стекнување на длабоко знаење за комплицираната, историска и современа позиција на Северна Македонија во балканскиот регион и во Европа.

Како дел од проектот "Ненасилен комуникациски пристап", Музејски работници на четири институции – PoLIN Museum of history of polish jews in Warsaw, Мемориален центар на Холокаустот на Евреите од Македонија во Скопје, Мемориал де ла Шоа во Париз и мемориал Žanis Lipke во Рига – тренират според принципите на "Ненасилна комуникација". Тоа е комуникациски модел кој служи за поддршка на дијалогот и градење на општествата врз основа на емпатија и разбирање на потребите на секој човек. Целта на проектот е да се користи овој модел додека се работи со јавноста и, преку него, да се активираат групи на возрасни посетители во областа на проширување на нивните знаења за Холокаустот во Европа.

Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија – домаќин на програмата за обука одржана во Скопје на 5-7 септември 2022 година, се фокусираше на исцртување на историскиот контекст за судбината на македонските Евреи во Втората светска војна, од кои 98% загинаа за време на холокаустот. Второто клучно прашање беше начинот на кој македонската историја влијае на современите меѓународни односи и конфликти во меморијата, вклучително и оние за холокаустот. Овие прашања на учесниците им ги претстави историчарот и соработник на Меморијалниот центар, професор Мишо Докмановиќ, на предавањето насловено „Кога минатото ја одредува иднината: историја, идентитет, конфликт и холокауст во Северна Македонија“ и професорот Васко Наумовски од Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ од Скопје, дипломат и политичар кој во периодот 2009-2010 година, додека ја извршуваше функцијата заменик претседател на Владата на Република Северна Македонија, беше одговорен за процесот на интеграција на земјата во Европа.

За подобро разбирање на овие прашања, учесниците детално се запознаа со историјата на македонските Евреи. Пред војната оваа заедница броела околу 7.000 жители, од кои повеќето живееле во три града – Скопје, Битола и Штип. Во пролетта 1941 година, Бугарија, сојузник на Третиот Рајх, ја окупира централна и источна Македонија. Таму, новите власти воведоа закони за легитимирање на антисемитизмот и наметнување бројни ограничувања на Евреите. Во март 1943 година, бугарските власти ги депортирале македонските Евреи, заедно со српските и грчките Евреи (вкупно над 11.000 луѓе), во германскиот нацистички центар на смртта во Треблинка, каде што сите биле убиени. Неколку луѓе кои успеале да побегнат или имале странско државјанство, преживеале. Десет Македонци, кои им помогнаа на неколкуте бегалци, беа удостоени со титулата „Праведници меѓу народите“.

Македонско-бугарската историја, а во голема мера и нејзиното воено минато, влијае на современите односи меѓу овие земји. Бугарија не ја признава нејзината окупација на Македонија и нејзиното учество во истребувањето на македонските Евреи. Бугарскиот наратив го нагласува фактот дека бугарската еврејска заедница била спасена од смртта – во март 1943 година, на барање на четириесет и тројца парламентарци, била суспендирана депортацијата на 50.000 Евреи во Треблинка. Улогата на Бугарија во воената историја на Македонија е едно од спорните прашања што се обидува да го реши специјално назначена македонско-бугарска историска комисија. Резултатите од работата на комисијата се директно поврзани со процесот на отворање на пристапните преговори со Северна Македонија во ЕУ, на кои во моментов Бугарија става вето.

За време на посетата на постојаната изложба на Меморијалниот центар на холокаустот на Евреите од Македонија, за овие прашања се разговараше со неговиот директор Горан Садикаријо. Модерната изложба, отворена во 2019 година, е посветена на историјата на македонските Евреи за време на Холокаустот, но ѝ претходи обемен историски вовед, кој датира дури 2.000 години. За време на турата, особено внимание беше посветено на содржините кои понекогаш се контроверзни од перспектива на бугарската јавност, како што се бугарската окупација, рамнодушноста на општеството кон депортацијата и артефактите поврзани со неа (вклучувајќи официјални документи, лични предмети и вратата и прозорецот од фабриката Монопол во Скопје, каде што Евреите биле затворени од бугарските власти). Бугарските посетители понекогаш се противат, покажуваат неразбирање или изненадување кога ќе се соочат со историјата претставена на изложбата. Повремено одбиваат да го посетат делот за војната и холокаустот. Водењето дијалог наспроти силните емоции, кои произлегуваат од различното знаење за историјата, е комуникациски предизвик кој може да се реши со емпатична комуникација - обид да се упати на заедничка, основна потреба за вистина, доследност или ред и на сопствените емоции. како што се тага или лутина.

Овој и други примери на специфични, тешки комуникациски ситуации со учество на посетители, во кои може да се користи емпатична комуникација, беа дискутирани на обуката со Александра Ристовски, тренер на „Ненасилна комуникација“ и вработена во Црвениот крст. Беше посветено внимание на потребите и емоциите зад одредени однесувања на посетителите, на пр., потребата да бидат забележани и слушани - беа разгледани можностите и методите за одговор на овие потреби. Важна област за дискусии беше особено тешките ситуации (на пр., кои вклучуваат агресивен став), во кои треба да се применат и институционалните регулативи и безбедносните алатки. Еден од учесниците на семинарот, Јацек Шчигиел, раководител на одделот за безбедност во музејот ПОЛИН, даде советодавна поддршка во врска со ова.

За време на програмата за обука, учесниците посетија и места за сеќавање поврзани со историјата и истребувањето на македонските Евреи. Во Скопје ги посетија просториите на тутунскиот комбинат „Монопол“ каде во март 1943 година, пред да бидат депортирани во Треблинка, македонските Евреи неколку дена биле држени во ужасни услови. Во просториите на фабриката има два спомен-обележја – плоча откриена веднаш по војната од еврејската заедница и споменик, поставен во 2004 година, од сегашниот сопственик на фабриката. Внатре, во една од просториите каде што луѓето биле затворени, се планира да се направи спомен-локалитет достапно за посетителите. Тоа е едно од ретките историски места во Скопје кое останало до денес. Поголемиот дел од еврејското наследство беше уништено, заедно со голем дел од градот, во земјотресот на 26 јули 1963 година.

Учесниците дознаа за трагите од наследството на македонските Евреи за време на екскурзијата на Битола, град во централна Македонија со една од трите главни еврејски заедници пред војната. Групата ги посети најстарите еврејски гробишта во земјата, уништени од бугарските окупатори во 1940-тите, местата на синагогите, еврејските згради и поранешните простории на Хашомер Ха’цаир, како и споменикот во чест на Евреите депортирани од Битола, кој беше подигнат во 1958 година. Секоја година, македонската еврејска заедница и претставниците на македонската влада им оддаваат почит на жртвите на холокаустот.

„Размените како и презентациите беа многу богати и ни овозможија подобро да разбереме некои современи геополитички и меморијални прашања, особено во европски контекст. Различните сесии на NVC и турнејата организирана на места за меморија ја зголемија нашата перспектива и знаењето за начините на кои секоја институција треба да се справи со националното минато или историја“, вели Делфин Баре, координаторка во Педагошкиот оддел на Меморијал де ла Шоа во Париз.

Следниот тренинг состанок е закажан за пролет 2023 година. Партнерите ќе се сретнат во Музејот на историјата на полските Евреи POLIN во Варшава.

Проектот е кофинансиран од Европската комисија како дел од програмата Еразмус+ Оваа публикација е подготвена со финансиска поддршка на Европската комисија. Ги одразува само ставовите на неговите автори. Европската комисија и Националната агенција на програмата Еразмус+ не се одговорни за нејзината суштинска содржина.